Tên khác
Tên thường gọi: Trắc bách diệp còn gọi là Trắc bá diệp, Bá tử nhân là nhân phơi hay sấy khô của Trắc bách diệp.
Tên khoa học: Thuja orientalis L. (Biota orientalis Endl).
Họ khoa học: Thuộc họ Trắc bách (Cupressaceae.)
Cây Trắc bách diệp
(Mô tả, hình ảnh cây Trắc bách diệp, phân bố, thu hái, chế biến, thành phần hóa học, tác dụng dược lý...).
Mô tả:
Trắc bách diệp là loài cây rất đẹp, xanh tốt quanh năm. Cây có thể cao tới 6- 8m. Thân phân nhánh nhiều trong những mặt thẳng đứng làm cho cây có dáng đặc biệt. Lá mọc đối, dẹp hình vẩy. Nón hình trứng 6-8 vẩy dày. Hạt hình trứng, không có cạnh, màu nâu sẫm, có một sẹo rộng màu nhạt hơn ở phía dưới.
Phân bố:
Cây được trồng ở khắp nơi để làm cảnh và làm thuốc. Còn mọc ở Trung Quốc, Liên Xô cũ (vùng Capcazơ). Lá có thể hái quanh năm, nhưng tốt nhất vào tháng 9-11, hái cả cành, cắt bỏ cành to, phơi khô trong mát.
Thu hái và chế biến:
Lá trắc bách diệp có thể hái quanh năm, nhưng tốt nhất từ tháng 9 đến tháng 11 (hái cả cành, cắt bỏ cành to, phơi khô trong mát, cất đi dùng dần). Còn hạt thu hái vào mùa thu, mùa đông (phơi khô, xát bỏ vẩy ngoài, rồi lấy hạt phơi khô).
Thành phần hóa học:
Thujene, thujone, fenchome, pinene, caryophyllene, aromadendrin, quercetin, myrycetin, hinokiglavone, amentoflavone, tannin, vitamin C.
Tác dụng dược lý:
Tác dụng cầm máu:
Nước sắc Trắc bá diệp đối với thời gian chảy máu của chuột nhắt và thời gian đông máu của thỏ đều có tác dụng rút ngắn, thuốc có tác dụng cầm máu, nhưng than Trắc bá diệp tác dụng đông máu kém hơn.
Tác dụng giảm ho:
Phần lắng đọng của nước sắc với rượu, dịch chiết xuất cồn có tác dụng giảm ho rõ. Có thể là thuốc tác dụng lên trung khu thần kinh.
Tác dụng long đờm:
Dịch chiết xuất cồn của thuốc có tác dụng long đờm.
Tác dụng giảm cơn hen:
Cặn lắng nước sắc cồn có tác dụng làm giãn cơ trơn của khí quản cô lập của chuột Hà lan và chuột nhắt. Nhưng trên mô hình chuột Hà lan gây hen bằng Histamin thì lại không có tác dụng rõ rệt.
Tác dụng an thần:
Thuốc có tác dụng tăng cường tác dụng gây mê của Pentobarbital sodium, làm giảm rõ rệt sự hoạt động của súc vật thực nghiệm.
Ảnh hưởng đối với hệ tuần hoàn:
Nước sắc thuốc lắng cặn bằng cồn chích tĩnh mạch hoặc thụt dạ dầy cho mèo đều có tác dụng hạ áp nhẹ, có tác dụng giãn mạch tai thỏ cô lập.
Tác dụng kháng khuẩn:
Thuốc có tác dụng ức chế tụ cầu khuẩn vàng, trực khuẩn lî, thương hàn, bạch hầu, liên cầu khuẩn B, trực khuẩn lao, Virút cúm 68-1, virút ban phỏng.
Tác dụng đối với cơ trơn của ruột:
Nước sắc thuốc dùng cồn lắng có tác dụng làm giãn cơ trơn đoạn ruột cô lập chuột Hà lan rõ rệt, chống co thắt ruột do Histamin và acetylcholine gây nên.
Độc tính của thuốc:
Chích nước sắc thuốc vào bụng chuột nhắt gây nhiễm độc cấp LD50 là 15,2g/kg. Nước sắc thuốc dùng cồn lắng chích vào bụng chuột thì LD50 là 30,5g/kg nói lên độc tính giảm. Ứng dụng lâm sàng:
Vị thuốc Trắc bách diệp
(Công dụng, liều dùng, quy kinh, tính vị...)
Tính vị:
Theo Đông y, trắc bách diệp có vị đắng, chát, hơi lạnh.
Quy kinh:
Vào 3 kinh Phế, Can và Đại tràng.
Tác dụng:
Có tác dụng lương huyết, sát trùng, cầm máu, thanh thấp nhiệt, làm đen râu tóc...
Ứng dụng lâm sàng của Trắc bách diệp
Chữa khái huyết do cảm nhiễm phong tà (sốt, ho ra đờm có huyết, miệng khô, mũi ráo...):
Lá Trắc bách diệp 20g, lá Ngải cứu tươi 20g, cỏ Nhọ nồi 40g, lá Sen tươi 40g, nước 600ml sắc còn 300ml, người lớn chia uống hai lần trong ngày.
Chữa đại tiện ra máu (viêm trực tràng chảy máu, trĩ):
Lá Trắch bách diệp (sao đen) 30g, hoa Kinh giới (sao đen) 30g, Hoa hoè (sao đen) 30g, Chỉ xác (bỏ ruột) 20g; sấy khô các vị thuốc trên rồi tán nhỏ, rây kỹ, cho vào lọ nút kín; người lớn mỗi lần uống 8g với nước đun sôi để nguội.
Trị xuất huyết do lóet dạ dày tá tràng:
Nhi đạt Nhân dùng Trắc bá diệp 15g, sắc nước uống trị 50 ca và 50 ca làm lô chứng. Ở lô trị bằng lá Trắc bá, xét nghiệm phân hết máu bình quân 2,8 ngày; lô chứng 4,5 ngày ( tạp chí Nội khoa Trung hoa 1960,8(3):249).
Trị trĩ xuất huyết:
Sao Trắc bá diệp 30g, Kinh giới sao đen 15g, than Địa hoàng 20g, tán bột, cho nước sôi chế 200ml thụt ruột lưu cho đến lúc không nhịn được, ngày 1 lần. Với phương pháp này, Trương pháp Vân đã trị khỏi 8 ca ( Tạp chí bệnh giang môn Trung quốc 1985,4:5).
Trị bệnh ngoài da:
Trần Hữu Thế đã dùng bài: Trắc bá diệp, Địa long đều 20g, Hoàng liên, Địa hoàng đều 25g, Hùng hoàng 15g, Khinh phấn 10g, Tùng hương 6g, tán bột mịn trộn dều với dầu thơm, ngày thay 1 lần trị zona 23 ca, lở chảy máu vàng 17 ca, bình quân 3 - 7 ngày khỏi.
Trị ho gà:
Trắc bá diệp tươi gồm cả nhánh con 30g sắc được 100ml cho mật ong 20ml. Dưới 2 tuổi mỗi lần uống 15 - 20ml, ngày 3 lần, lượng tùy theo tuổi gia giảm. Đã trị 56 ca ho gà trẻ em. Sau uống thuốc 4 - 10 ngày, khỏi 41 ca, tiến bộ rõ 9 ca, không khỏi 6 ca (Tạp chí Nhi khoa Trung hoa1960,11(2):146).
Trị lao phổi:
Khoa lao Quân y viện giải phóng quân Trung quốc 309 đã dùng Viên Trắc bá diệp và dịch chích Trắc bá diệp trị 153 ca liều mỗi ngày tương đương 120g thuốc sống, liệu trình 3 - 5 tháng, kết quả tổ dùng đơn thuần Trắc bá diệp 119 ca, tỷ lệ vết nám mất 73,95%, tỷ lệ kín hang là 23,33%, BK đờm chuyển thành âm tính là 58,14%, phần lớn các triệu chứng ho, mồ hôi trộm, ho ra máu, mệt mõi được cải thiện rõ rệt. ( Báo Quân y 1976,7:57).
Trị sói tóc:
Trắc bá diệp tươi ( gồm cả quả non) 25 - 35g, xắt nhỏ cho vào 60 - 75% cồn 100ml, 7 ngày sau lọc nước dùng, xát vào chỗ rụng tóc, ngày 3 - 4 lần. Đã trị 160 ca, kết quả tốt 33 ca, có kết quả 91 ca, tỷ lệ kết quả 77,5% ( Tạp chí y học Trung quốc 1973, 53(8):459).
Trị quai bị:
Dùng Trắc bá diệp 200 - 300g, rửa sạch giã nát gia lòng trắng trứng gà trộn đều đắp vùng đau, mỗi ngày 7 - 8 lần, thường trong 1 ngày là hết phù, đã trị 50 ca, trừ 2 ca nhiễm khuẩn dùng thêm trụ sinh, còn 48 ca chỉ đắp thuốc 1 - 2 ngày là khỏi ( Tăng minh Nhân, Tạp chí Trung y Hà bắc 1985,4:31).
Tham khảo:
Có vị ngọt, tính bình, vào 3 kinh Tâm, Thận và Đại tràng. Có tác dụng dưỡng tâm an thần, nhuận tràng thông tiện, giải ngủ, hay quên da khô tóc rụng, mồ hôi ra nhiều, đại tiện táo bón.
Thường được sử dụng chữa thổ huyết, nục huyết (chảy máu mũi, máu cam), khái huyết (ho ra máu), tiện huyết (đại tiện ra máu), băng lậu hạ huyết, tóc rụng, tóc bạc sớm do huyết nhiệt.
Hạt trắc bách diệp có vị ngọt, tính bình, vào 3 kinh Tâm, Thận và Đại tràng. Có tác dụng dưỡng tâm an thần, nhuận tràng thông tiện, giải ngủ, hay quên da khô tóc rụng, mồ hôi ra nhiều, đại tiện.
-
Vị thuốc Trắc bá diệp hiện có tại Phòng khám Đông y Trạm y tế xã Đông Thạnh
